Zmiany w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko

CZĘŚĆ IV. Co zmiany w ustawie ooś mówią o inwentaryzacji przyrodniczej?

Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 poz. 1936) od stycznia 2017 roku wprowadza inwentaryzację przyrodniczą, jako jedno z ważniejszych narzędzi wykorzystywanych przy ocenie oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko.
Zgodnie z art. 66 ust.1 pkt 2a raport środowiskowy powinien zawierać:
2a) wyniki inwentaryzacji przyrodniczej, przez którą rozumie się zbiór badań terenowych przeprowadzonych na potrzeby scharakteryzowania elementów środowiska przyrodniczego, jeżeli została przeprowadzona, wraz z opisem zastosowanej metodyki; wyniki inwentaryzacji przyrodniczej wraz z opisem metodyki stanowią załącznik do raportu.

Istotnym jest, że sama inwentaryzacja bądź dostępne materiały ją zastępujące muszą umożliwić analizę kryteriów wymienionych w art. 62 ust. 1 (wprowadzenie art. 66):
1) bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na:
a) środowisko oraz ludność, w tym zdrowie i warunki życia ludzi
oraz umożliwić scharakteryzowanie elementów przyrodniczych tj.: art. 66 ust. 1:
• pkt 1) d) informacje o różnorodności biologicznej,
• pkt 2) opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko,
• pkt 2a) (opis) elementów środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz korytarzy ekologicznych w rozumieniu tej ustawy.

Warto zwrócić uwagę, na znaczenie wspomnianego pojęcia różnorodności biologicznej czy korytarzy ekologicznych oraz ich wzrastającą wagę w ocenach oddziaływania na środowisko.

Oczywiście pojawia się pytanie: jak szczegółowa powinna być taka inwentaryzacja? jaki zakres inwentaryzacji?

Uzyskane wyniki inwentaryzacji powinny umożliwić, zgodnie z art. 66 ust 1 pkt 6, porównanie oddziaływań analizowanych wariantów na: a) ludzi, rośliny, zwierzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze i określić g) wzajemne oddziaływanie między elementami.

Co podlega inwentaryzacji?

Opis walorów przyrodniczych i różnorodności biologicznej zgodnie z art. 66 ust 1 pkt 1 6a) powinien umożliwić w sposób pewny i bezsporny porównanie oddziaływań analizowanych wariantów na ludzi, rośliny, zwierzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze.
Zebrane informacje powinny umożliwić ocenę wpływu przedsięwzięcia na wyżej wymienione grupy, różnorodność biologiczną i korytarze ekologiczne. Przy okazji weryfikacji oddziaływań należy mieć również na względzie wpływ zmian klimatu na różnorodność biologiczną.
Ustawodawca w omawianym Art. 66 ust 1 pkt 1 6a) wskazuje odmiennie do poprzedniej wersji ustawy m.in. grzyby, jako grupę, która powinna podlegać ocenie.
Mimo, że pośrednio ochrona grzybów i ich siedlisk definiowana jest przez Prawo Ochrony Przyrody, to wyraźne zmiany w kwestiach konieczności oceny wpływu wprowadzają obecne zmiany do ustawy OOŚ. W związku z powyższym w trakcie inwentaryzacji przyrodniczych należy zwiększyć uwagę na inwentaryzację grzybów. Metodyka badań mykologicznych wymaga odpowiednich okresów badawczych w ciągu roku i odpowiedniego doświadczenia . W związku z powyższym może to mieć wpływ na wzrost kosztów prowadzenia inwentaryzacji przyrodniczej. Osobną kwestią jest założenie ustawodawcy, że nie dotyczy to wyłącznie gatunków chronionych (patrz różnorodność biologiczna).

W jakim zasięgu powinna być wykonana inwentaryzacja przyrodnicza?

Nie ma odgórnych norm dla zasięgu czy wielkości inwentaryzowanego obszaru. Inwentaryzacja przyrodnicza, zgodnie z art. 66 ust 1 pkt. 2) powinna zawierać opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko.
W związku z powyższym nie ma możliwości wyznaczenia jednorodnego zasięgu inwentaryzacji przyrodniczej, ale zależy to od poszczególnych oddziaływań powodowanych przez budowę czy eksploatację danego przedsięwzięcia. W celu umożliwienia weryfikacji poprawności tych założeń ustawodawca wskazuje na konieczność dołączenia metodyki inwentaryzacji i dołączenia całej inwentaryzacji jako załącznik do raportu ooś.
Ustawa określa zasięg inwentaryzacji przyrodniczej (art.1 ust 1 pkt 20) 1c) jedynie w przypadku, gdy planowane przedsięwzięcie związane jest z działalnością polegającą na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złoża węglowodorów metodą otworów wiertniczych lub wydobywaniu węglowodorów ze złoża tą metodą na obszar o promieniem 500 m od zewnętrznej granicy przedsięwzięcia.

Jaka metodyka inwentaryzacji przyrodniczej powinna być przyjęta i czemu ma służyć?

Wskazane jest by inwentaryzacja przyrodnicza objęła co najmniej okres roku, jednocześnie procedowane przetargi często z założenia uniemożliwiają wykonanie badań w cyklu rocznym. W takim układzie prace prowadzone w terenie w ograniczonym terminie wymagają odpowiednio przygotowanej metodyki i dużego doświadczenia osób ją wykonujących. Podważenie przez organ opiniujący (Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska) „okrojonej” metodyki na etapie procedury środowiskowej wiąże się z dużym ryzykiem dla Inwestora z powodu niewywiązania się z kontraktu, przedłużenia procedur i wzrostu kosztów uzyskiwania decyzji środowiskowej.
Niedopuszczalne wydaje się też bazowanie jedynie na danych literaturowych, które zwykle nie były zbierane na cel danego opracowania. Prowadzi to bowiem, do marginalizacji spełnienia oczekiwań wskazanych przez ustawodawcę, a tym samym podważa słuszność przeprowadzonej oceny i zaproponowanych w oparciu o nią działań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji.

Należy pamiętać, że inwentaryzacja przyrodnicza wykonywana jest pod kątem celu jakiemu ma służyć, więc jej metodyka i zakres powinny wynikać z analizy potencjalnych oddziaływań. Nie ma więc potrzeby, aby miała ona zakres i stopień szczegółowości opracowań o charakterze naukowym, a zatem doświadczenie osób wykonujących inwentaryzację na potrzeby inwestycyjne i przygotowujących jej metodykę winno być odpowiednio duże.

Z powyższym zagadnieniem związane są również rozbieżności w wycenach inwentaryzacji przyrodniczej. Podstawowym czynnikiem mającym wpływ na cenę są przyjęte założenia metodyczne. Zaleca się zatem, przed podjęciem współpracy, zweryfikować potencjalnego wykonawcę czy za zaproponowaną wyceną inwentaryzacji przyrodniczej stoi adekwatna metodyka i doświadczenie. Koszty ponoszone z powodu źle wykonanej inwentaryzacji mogą zwiększyć koszty całego przedsięwzięcia, bądź stać się przyczynkiem do konfliktów społecznych i ataków ze strony stowarzyszeń.

Ustawodawca, by uchronić wykonawcę przed podobnymi trudnościami planuje w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska ustalić format dokumentu zawierającego wyniki inwentaryzacji (zob.: art. 66 ust. 8 u.o.o.ś.). Umożliwi to również podniesienie jakości ocen oddziaływania na środowisko, poprzez umożliwienie porównania innych inwentaryzacji przyrodniczych, właściwych dla danego przedsięwzięcia. W związku z powyższym należy oczekiwać, iż źle przeprowadzone inwentaryzacje przyrodnicze będą w łatwy sposób weryfikowane i odrzucane.

Kto wykonuje inwentaryzację przyrodniczą?

Ustawodawca nie przewiduje szczególnych wymagań dla osób wykonujących inwentaryzację przyrodniczą, choć już ocena wpływu przedsięwzięcia powinna być wykonana przez osoby o odpowiednim wykształceniu i doświadczeniu (art. 74 a). Niemniej jednak zakres wymagań i poziom skomplikowania oczekiwań ustawodawcy w zakresie oceny wskazuje, iż inwentaryzacja przyrodnicza powinna być wykonana przez osobę doświadczoną, wg adekwatnej metodyki. Dla weryfikacji tego ostatniego ustawodawca wprowadził konieczność szczegółowego prezentowania metodyki inwentaryzacji przyrodniczej. Należy zaznaczyć również, że ważny jest też skład zespołu wykonującego inwentaryzację przyrodniczą, gdyż przy szerokim zakresie (inwentaryzacja siedlisk, roślin, grzybów, ptaków, ssaków, płazów, owadów, ryb) niemożliwym jest, by wykonała to jedna osoba. Zaleca się, by zespół osób inwentaryzujących był dopasowany do metodyki np. ornitolog, chiropterolog, botanik, entomolog, mykolog, herpetolog i ichtiolog. Zespół ekspertów również w toku opiniowania będzie podlegał weryfikacji.

Ryzyko braku inwentaryzacji

W przypadku braku wykonania inwentaryzacji przyrodniczej organ prowadzący procedurę środowiskową może wezwać do jej uzupełnienia i do tego czasu zawiesić postępowanie. Ważnym jest, że pozorne oszczędności w tym zakresie mogą doprowadzić do niekorzystnych konsekwencji i wzrostu kosztów w ujęciu ostatecznym. W tym miejscu raz jeszcze zalecam, by wykonawca inwentaryzacji przyrodniczej był zweryfikowany pod kątem doświadczenia, a jego założenia metodyczne były adekwatne do celu jakiemu ma służyć (zlecający powinien dopytać się szczegółów nt. metodyki od potencjalnego wykonawcy inwentaryzacji przyrodniczej bądź zweryfikować ją u osób doświadczonych).

Michał Jaśkiewicz
CEO & Founder, specjalista d.s. ochrony przyrody